معناشناسی تزکیه در قرآن‌کریم با رویکردی بر مؤلفه‌های تربیتی

«تزکیه» از شاخص‌های مهم در فرهنگ اسلامی است که تبیین حوزه معنایی آن، نیازمند معناشناسی لغوی و قرآنی است. برای دست‌یابی به این مهم، علاوه بر بررسی کتب لغت، کاربردهای ماده «زکو» در قرآن‌کریم، بررسی معناشناسانه شده است که به دلیل ساختار ویژه و کشف روابط‌ زبانی واژگان مترادف و متضاد، نگاه‌های چندسویه‌ای را برتافته و به برداشت معانی دقیقی انجامیده است. واژه «تزکیه» در قرآن ذکر نشده، اما مشتقات آن، 59 مرتبه به کار رفته است که این کاربردهای گوناگون، یک معنای محوری می‌دهد و آن رد صلاحیت ناحق و بیرون‌کردنش از وجود سالم است که موارد دیگر از قبیل: رشد و فزونی، صلاح، طهارت، برکت و لیاقت، از لوازم و آثار آن است. بدین اعتبار، در فرهنگ قرآنی زکات یکی از زیرساخت‌ها و مبانی تزکیه‌ نفس به حساب می‌آید؛ از این رو در نوشتار حاضر با لحاظ این معنای محوری، همه کاربردهای ماده «زکو» و به ویژه زکات، واکاوی و به کشف ارتباط آن‎ها با تزکیه و نقششان در ساختمان قرآنی تزکیه، پرداخته شده است و در ضمن آن، عوامل، نتایج و موانع تزکیه از دیدگاه قرآن بیان گردیده است.